Neerslag en temperatuur hebben een belangrijke impact op de land- en tuinbouw. De gecombineerde effecten van meer extreme gebeurtenissen, hogere temperaturen en hogere atmosferische CO₂ concentraties, hebben een grote invloed op de gewasopbrengst (Europees Milieuagentschap, 2019). Uit klimaatscenario's blijkt dat de omstandigheden in sommige regio's van Noord-Europa gunstiger zullen worden voor de landbouw, maar dat de gewasproductiviteit in Zuid-Europa tegen 2050 zal halveren, vooral voor gewassen zoals tarwe, maïs en suikerbieten als ze niet ge¨ïrrigeerd worden (De Ridder et al., 2020). De droge omstandigheden in Noord-Europa in 2018 veroorzaakten ernstige verminderingen van de gewasopbrengst (tot 50%), terwijl overvloedige regenval in Zuid-Europa tot 34% meer opbrengst opleverde dan het vorige vijfjarige gemiddelde (Toreti et al., 2019). Volgens Statbels' Land- En Tuinbouwbedrijven in België leidde de droogte in de lente/zomer van 2018 tot hoge opbrengstdalingen in belangrijke gewassen ten opzichte van het voorgaande jaar: -31 % in aardappelen, -34 % in korrelmaïs en -13 % in suikerbieten. Het natte jaar 2021 leidde dan weer tot opbrengstdalingen in wintertarwe (-12,5 %), spelt (-10,8 %) en triticale (-20,7 %). Aangezien de scenario's voor klimaatverandering wijzen op een toename van neerslag- en temperatuurextremen, is er dringend behoefte aan adaptatiestrategieën in landbouwpraktijken en aangepast waterbeheer op landschapsschaal (Toretti et al., 2019).

In het Europees landbouwbeleid 2021-2027 (Europees Milieuagentschap., 2019) worden verschillende aanpassingsmaatregelen voorgesteld op nationaal, regionaal en bedrijfsniveau om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen. Overstromings- en droogtebeheersingsmaatregelen staan niet op zichzelf en moeten dus worden geïntegreerd op landschapsschaal (Bressers et al., 2016). Verschillende daarvan leiden tot tijdelijke of permanente verhoging van het waterpeil, in en nabij land dat momenteel door de landbouw wordt gebruikt. De strategieën omvatten het herstel van natuurlijke overstromingsgebieden of het voorzien van waterretentiegebieden. Andere strategieën omvatten herstel en duurzaam beheer van voormalige veengebieden door het extensiveren of stopzetten van landbouwactiviteiten, het stopzetten turfwinning en drainage (De La Haye et al., 2021). Drainage van wetlands voor steden en landbouwactiviteiten hebben geleid tot een belangrijke toename van de voedselproductie, maar ook tot nieuwe milieuproblemen. Zo worden door oxidatie en inklinking van veengronden de drooggelegde veengebieden omgezet in grote kooldioxide-uitstoters en overstromingsgevoelige gebieden (Verhoeven & Setter, 2010). Sinds het decennium van 1970 werd beleid voor het behoud van wetlands opgenomen in de Ramsar Conventie van 1971 (Europese Commissie, 2007), en momenteel bestaan er grote herstelprogramma's voor wetlands in Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Duitsland, België en andere Europese landen (Verhoeven, 2014). De programma's Care-Peat, Carbon Connects en Life Peat Restore zijn enkele Europese voorbeelden (De La Haye et al., 2021).

Het vernatten en herstellen van wetlands levert vele diensten zoals waterzuivering, drinkwatervoorziening, CO₂-opslag, en biodiversiteit (Verhoeven, 2014; Commissie, 2007). Voordelen voor de naburige landbouw zijn de stabiliteit van het grondwaterpeil en watervoorziening en het vasthouden van nutriënten, en het vergroten van de buffercapaciteit tegen overstromingen en droogte. Er kunnen ook nadelen voor de landbouw ontstaan en de gewasopbrengst verminderen door een teveel aan bodemvocht of wateroverlast (directe effecten), teeltproblemen veroorzaken en de ziektedruk beïnvloeden (indirecte effecten).

Het Vlaams regeerakkoord 2019-2024 focust op preventieve en adaptieve maatregelen en legt sterk de nadruk op het verhogen van onze weerbaarheid tegen droogte, inclusief het actief inzetten van een veerkrachtige ruimte met (extra) natuur om de effecten van de klimaatverandering te verzachten. Het Blue Deal-plan wil in Vlaanderen extra natte natuur creëren of gedraineerde wetlands herstellen/saneren om infiltratie en waterberging te bevorderen. Dit betekent dat landbouwers en beleidsmakers zich niet alleen moeten aanpassen aan een toename van droogte, maar waarschijnlijk ook aan de gevolgen van een teveel aan bodemwater. Er is echter weinig informatie beschikbaar om de impact van ondiepe grondwaterstanden op de landbouw als gevolg van de uitvoering van deze aanpassingsmaatregelen in te schatten.

Doelstellingen¶

Het hoofddoel van deze studie is het bepalen van de impact van de grondwaterstand op de opbrengst van conventionele gewassen in Vlaanderen.

Specifieke doelstellingen omvatten:

1. Een systematisch literatuuronderzoek verrichten naar de effecten van vernatting in de landbouw, naar de impact op de mobiliteit van nutriënten in de bodem, en naar nieuwe gewassen die aan natte omstandigheden zijn aangepast.
2. Een modelkader ontwikkelen aangepast aan de Vlaamse omstandigheden, om het effect van het grondwaterpeil op de meest voorkomende gewassen in Vlaanderen kwantitatief te evalueren.
3. Het modelkader toepassen in het gebied rond "De Zegge-Mosselgoren".
4. Een plausibiliteitscontrole van het model uitvoeren om na te gaan of het aanvaardbare resultaten oplevert in de Vlaamse context.
5. Het model vrij beschikbaar maken en documenteren.

Referenties¶

Commissie, E. (2007). Directoraat-generaal Milieu. Publicatiebureau.

De La Haye, A., Devereux, C., & Herk, S. (2021). Peatlands across Europe: Innovation and Inspiration | [Techreport]. Bax & Company.

De Ridder, K., Couderé, K., Depoorter, M., Liekens, I., Pourria, X., Steinmetz, D., Vanuytrecht, E., Verhaegen, K., & Wouters, H. (2020). EVALUATIE VAN DE SOCIO-ECONOMISCHE IMPACT VAN KLIMAATVERANDERING IN BELGIË Eindrapport (p. 253) [Techreport].

Europese Commissie. (2007). LIFE en de wetlands van Europa: herstel van een vitaal ecosysteem. Publicatiebureau.

Europees Milieuagentschap. (2019). Aanpassing aan klimaatverandering in de landbouwsector in Europa. Publicatiebureau.

Toreti, A., Belward, A., Perez-Dominguez, I., Naumann, G., Luterbacher, J., Cronie, O., Seguini, L., Manfron, G., Lopez-Lozano, R., Baruth, B., Berg, M., Dentener, F., Ceglar, A., Chatzopoulos, T., & Zampieri, M. (2019). The Exceptional 2018 European Water Seesaw Calls for Action on Adaptation. Earth's Future, 7(6), 652-663. 10.1029/2019EF001170

Verhoeven, J. T. A. (2014). Wetlands in Europa: Perspectieven voor herstel van een verloren paradijs. Ecological Engineering, 66, 6-9. 10.1016/j.ecoleng.2013.03.006

Verhoeven, J. T. A., & Setter, T. L. (2010). Agrarisch gebruik van wetlands: Kansen en beperkingen. Annals of Botany, 105(1), 155-163. Verhoeven & Setter, 2009